Generalnie działalność gospodarcza polegająca na zarządzaniu bankomatami przynosi straty. Na niewielkim plusie są niezależni operatorzy, którzy rosną w siłę kosztem banków i przejmują od nich kolejne maszyny samoobsługowe.
Płatności bezgotówkowe zyskują na popularności. Jak podaje organizacja Polska Bezgotówkowa, już 2/3 transakcji detalicznych odbywa się przy użyciu kart (fizycznych bądź cyfrowych).
Jednocześnie rośnie liczba i wartość wypłat w bankomatach. W efekcie przybywa gotówki w obiegu. Jest jej prawie tak dużo (380,7 mld zł) jak po wybuchu wojny na Ukrainie, gdy padł rekord podaży pieniądza w Polsce (389,4 mld zł).
Zarządzanie bankomatem: operator niezależny vs bank
Mogłoby to sugerować, że operatorzy bankomatówprowadzą świetnie prosperujący biznes. W rzeczywistości jest inaczej. Od kilkunastu lat działalność ta jest nierentowna.
Na niewielkim plusie są jedynie operatorzy niezależni, czyli głównie Euronet i IT Card (właściciel sieci Planet Cash). Na rynku działa jeszcze firma Services Zone, do której należy sieć Cashline. Łącznie kontrolują oni nieco ponad połowę maszyn samoobsługowych (wg serwisu cashless.pl – 12.164 spośród 22.085).
Z raportu autorstwa naukowców z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego wynika, że w 2022 marża niezależnych firmzarządzających urządzeniami do samodzielnego wypłacania gotówki wyniosła 3,8 proc. Przez rok skurczyła się o ponad połowę (z 9 proc.).
Natomiastbanki na bankomatach straciływtedy średnio 74 proc. (o 7 pkt proc. więcej niż rok wcześniej). Nic więc dziwnego, że kolejne z nich przekazują zarządzanie swoimi urządzeniami operatorom niezależnym.
Ostatnio na taki krok zdecydował się Santander, czyli nr 3 na rynku. W przeszłości zrobiły tak m.in. ING Bank Śląski, mBank, BNP Paribas, VeloBank, Plus Bank, Alior Bank.
Spośród dużych banków własne urządzenia zlokalizowane poza oddziałami mają tylko: PKO BP, Bank Pekao, Santander (ale jest ich coraz mniej) i Bank Millennium.
Sieci bankomatowe w I kwartale 2024
|
Nazwa sieci |
Liczba urządzeń [szt.] |
|
Euronet |
7210 |
|
Planet Cash |
4900 |
|
PKO BP |
3027 |
|
Bank Polskiej Spółdzielczości |
1488 |
|
Bank Pekao |
1304 |
|
SGB-Bank |
1216 |
|
Santander |
809 |
|
Bank Millennium |
504 |
|
Krakowski Bank Spółdzielczy |
69 |
|
Cashline |
54 |
|
Bank Spółdzielczy w Brodnicy |
42 |
|
Bank Spółdzielczy Rzemiosła w Krakowie |
38 |
|
Citi Handlowy |
25 |
Źródło: cashless.pl
Przychody operatorów bankomatów
Wg danych wspomnianego zespołu dr. Arkadiusza Manikowskiego w 2022 miesięczny przychód z bankomatu niezależnego wyniósł4328 zł. Przez rok zwiększył się o 19 proc. Największą jego część stanowiły przychody z wypłat kartami zagranicznymi (1402 zł) i krajowymi (1094 zł).
Dla porównania banki na jednym urządzeniu osiągały przychód 1596 zł. To o 4 proc. mniej niż rok wcześniej.
Skąd ta dysproporcja? Jest pochodną struktury przychodów.
Podmioty zarządzające bankomatami zarabiają głównie na opłatach interchange od wydawców kart za transakcje realizowane ich instrumentami. Od każdej wypłaty visą bank płaci operatorowi maszyny 1,3 zł, a mastercardem – 1,2 zł + 0,05 proc. wartości operacji.
Sęk w tym, że stawki te nie były zmieniane od 2010. To właśnie wtedy zaczął się problem z rentownością biznesu bankomatowego.
W dodatku banki poprzez zmiany w cennikach i zawężanie sieci tzw. darmowych bankomatów starają się zachęcać swoich klientów, by gotówkę podejmowali jedynie w urządzeniach własnych lub partnerskich. Inne wprowadzają minimalne progi darmowych wypłat. Ma to skłonić klientów do tego, żeby pobierali pieniądze rzadziej i w większych nominałach.
Inne źródła przychodów operatorów bankomatów to m.in. reklamy, przekazy pieniężne, doładowanie telefonów prepaid.
Koszty operatorów bankomatów
Obu grupom operatorów koszty wzrosły w jeszcze szybszym tempie niż przychody. Ci niezależni na utrzymanie jednej maszyny wydawali miesięcznie 4170 zł, czyli o 25 proc. (846 zł) więcej niż w 2021. Banki przeznaczały na to 6157 zł , czyli o 21 proc. (1083 zł) więcej.
Na koszty utrzymania bankomatu składają się głównie:
- logistyka gotówki (transport, ubezpieczenie, ochrona),
- jej pozyskanie,
- koszty transakcyjne,
- serwisowanie.
To właśnie ten pierwszy czynnik sprawia, że wydatki związane z utrzymaniem urządzeń samoobsługowych rosną bardziej w gminach wiejskich. Na ich obszarze sieć maszyn jest mniej zagęszczona. Uzupełnianie w nich gotówki zajmuje przez to więcej czasu.
Odwrócenie trendu na rynku bankomatów?
Wg danych NBP na koniec 2023 w Polsce funkcjonowało 22.085 bankomatów. To najwięcej od połowy 2020. Sieć urządzeń rośnie nieprzerwanie od pięciu kwartałów.
To dość zaskakujące w świetle powyższych danych o malejącej rentowności. W dodatku wcześniej sieć maszyn przez kilka lat się kurczyła . W szczytowym okresie (rok 2017) obejmowała 23.751 maszyn.
Rośnie też liczba i wartość wypłat z bankomatów. Jako że dynamika transakcji w ujęciu wartościowym jest kilkukrotnie większa niż w liczbowym, w górę idzie również średnia kwota pojedynczej wypłaty.
Transakcje w bankomatach w liczbach
|
Rok |
Liczba wypłat [mln transakcji] |
Dynamika r/r [proc.] |
Wartość wypłat [mld zł] |
Dynamika r/r [proc.] |
Średnia kwota wypłaty [zł] |
|
2023 |
515,5 |
4% |
420,9 |
11% |
830 |
|
2022 |
494,4 |
1% |
379,1 |
11% |
769 |
|
2021 |
488,6 |
-2% |
342,5 |
5% |
738 |
|
2020 |
500,8 |
325,7 |
685 |